Onderwerpen in dit artikel:
- Inleiding
- Wat is biologische beschikbaarheid?
- Hoe werkt biologische beschikbaarheid?
- Waarom is biologische beschikbaarheid belangrijk?
- Het meten van biologische beschikbaarheid
- Verschillen in biologische beschikbaarheid
- Het beïnvloeden van de biologische beschikbaarheid
- Verhoogde biologische beschikbaarheid in supplementen
- Conclusie
Inleiding
Als je ooit medicijnen hebt moeten slikken of supplementen hebt gebruikt, heb je misschien wel eens van 'biologische beschikbaarheid' gehoord. Maar wat betekent biologische beschikbaarheid eigenlijk en wat is het precies? Heb je er ooit bij stilgestaan wat er met een medicijn of supplement gebeurt nadat je deze hebt ingeslikt? Weet je wel zeker dat je lichaam er daadwerkelijk iets mee doet en dat je er iets aan hebt? In dit artikel leggen we je zo eenvoudig mogelijk uit wat biologische beschikbaarheid is, waarom het zo belangrijk is en hoe het invloed kan hebben op de effectiviteit van de verschillende medicijnen en supplementen die we innemen.
Wat is biologische beschikbaarheid?
Biologische beschikbaarheid is een term uit de farmacologie en voedingsleer die het percentage (of de hoeveelheid) van een toegediende of ingenomen stof aangeeft, die uiteindelijk in de bloedbaan terechtkomt en dus ‘beschikbaar’ is op de benodigde plek(ken) in het lichaam. In eenvoudige termen: Het is de hoeveelheid van een stof (zoals een geneesmiddel of een voedingsstof) die je lichaam effectief kan opnemen en gebruiken. In de geneeskunde en scheikunde wordt biologische beschikbaarheid vaak aangeduid met de letter 'F'.
Bijvoorbeeld:
Je slikt een pil. Dit kan een paracetamol zijn tegen de hoofdpijn, een medicijn tegen een ziekte of een vitaminepil om je algemene gezondheid te ondersteunen. Deze pil bevat een bepaalde hoeveelheid van een werkzame stof. Je lichaam neemt meestal echter niet 100% van de werkzame stof op. Dit heeft verschillende redenen. Het ligt aan het soort medicijn of supplement dat je inneemt, de gebruikte ingrediënten, in welke vorm de werkzame stof aanwezig is in het product, hoe je lichaam de stof verwerkt en hoe deze in je lichaam wordt verdeeld.
Je komt vaak synoniemen voor biologische beschikbaarheid tegen:
- Bioavailability
- Absorptiegraad
- Biologische activiteit
- Biobeschikbaarheid
- Opnamegraad
- Beschikbaarheid voor het lichaam
- Bio-equivalentie (in de context van geneesmiddelen)
Hoe werkt biologische beschikbaarheid?
Om goed inzichtelijk te krijgen hoe biologische beschikbaarheid werkt, kun je het innemen (en weer uitscheiden) van een medicijn of supplement het best beschrijven als een ‘reis’ door je lichaam. We leggen het je graag uit:
Spijsvertering
Alles begint met de spijsvertering. Wanneer je een pil of supplement inneemt, komt deze als eerste in je maag terecht. Daar begint het spijsverteringsproces. Je maag produceert bepaalde zuren en enzymen die de pil afbreken in kleinere stukjes, zodat deze verder kunnen op hun ‘reis’ door je spijsverteringsstelsel.
Absorptie en het 'first-pass effect'
Na de spijsvertering komen de afgebroken stoffen vanuit je maag in de dunne darm terecht. Hier vindt de absorptie plaats. De wand van je dunne darm is bedekt met hele kleine uitsteekseltjes die helpen bij het absorberen van voedingsstoffen.
Sommige stoffen worden echter direct vanuit je darmen naar je lever vervoerd. Dit verschijnsel noemen we het 'first-pass effect'. Je lever speelt namelijk een belangrijke rol in het verwijderen van gifstoffen uit je lichaam. Daarom probeert je lichaam sommige stoffen te ‘neutraliseren’ of onschadelijk te maken, nog voordat ze de rest van je lichaam bereiken.
Je lichaam is echter niet goed in staat om goede en slechte stoffen te onderscheiden en kan dus ook gunstige stoffen zoals medicijnen direct doorsturen naar de lever om ze hier vervolgens af te breken. Door het 'first-pass effect' kan de biologische beschikbaarheid van een stof enorm verminderen. Dit geldt helaas ook voor ‘goede’ stoffen.
Distributie
Zodra de stoffen zijn geabsorbeerd, moeten ze naar de juiste plekken in je lichaam worden vervoerd. Dit proces noemen we distributie. Je bloed is een soort transportsysteem, dat de geabsorbeerde stoffen via je bloedbaan naar verschillende delen van je lichaam vervoert.
Metabolisme en excretie (eliminatie)
Als de stoffen eenmaal op hun bestemming zijn aangekomen, gebruikt je lichaam wat het nodig heeft en breekt het de rest af. Dit afbreken van stoffen is wat we metabolisme noemen. De afvalstoffen moeten dan uit je lichaam worden verwijderd. Dit proces heet excretie, en het gebeurt meestal via je urine of ontlasting.
Verblijfsduur werkzame stof
Sommige stoffen blijven een tijdje in je lichaam voordat ze volledig worden afgebroken en uitgescheiden. Dit kan voordelig zijn, vooral bij medicijnen die je maar één keer per dag hoeft in te nemen. Deze medicijnen zijn zo geproduceerd dat ze langzaam worden afgebroken, waardoor je lichaam gedurende de dag een constante toevoer van de werkzame stof krijgt. Je herkent deze middelen vaak aan termen zoals ‘extended-release’, ‘retard’, ‘vertraagde afgifte’, ‘gereguleerde afgifte’ of ‘controlled-release’ in de naam.
Plasmaconcentratie
Terwijl al deze processen plaatsvinden, bevindt er zich een bepaalde hoeveelheid van de stof in je bloed. Dit wordt de plasmaconcentratie genoemd. Hoe hoger de biologische beschikbaarheid van een stof, hoe meer van die stof in je bloed terecht komt en hoe hoger de plasmaconcentratie.
Waarom is biologische beschikbaarheid belangrijk?
Nu je weet wat biologische beschikbaarheid is, wil je vast ook weten waarom biologische beschikbaarheid belangrijk is… Het antwoord hierop is vrij eenvoudig: Biologische beschikbaarheid is belangrijk voor de werking en effectiviteit van medicijnen, supplementen en zelfs voedsel in ons lichaam.
Wanneer je een medicijn of supplementen neemt of bepaalde voedingsmiddelen eet, bepaalt de biologische beschikbaarheid hoeveel je aan je medicijn, supplement of voedingsmiddel hebt. Als de biologische beschikbaarheid laag is, wordt slechts een klein deel van de stof(fen) daadwerkelijk opgenomen. Dit kan ertoe leiden dat je lichaam niet genoeg van het medicijn of supplement krijgt om goed te werken of dat je onvoldoende vitamines of mineralen uit je voeding krijgt. Hoe gezond je ook eet en hoeveel van een bepaald medicijn of een supplement je ook inneemt: Als de biologische beschikbaarheid laag is, krijg je misschien niet voldoende van de stoffen in je bloedbaan en de plekken in je lichaam waar deze stoffen nodig zijn.
Het meten van biologische beschikbaarheid
Maar hoe meten we biologische beschikbaarheid? De meest directe manier om biologische beschikbaarheid te meten, is door te kijken hoeveel van een stof in je bloed komt nadat je deze hebt ingenomen. Dit wordt gedaan door bloedmonsters te nemen op verschillende tijdstippen nadat je een medicijn of supplement hebt ingenomen. Deze bloedmonsters worden vervolgens geanalyseerd in een laboratorium. Zo wordt zichtbaar hoeveel van de stof is opgenomen door je lichaam en hoe snel deze wordt uitgescheiden.
Verschillen in biologische beschikbaarheid
Niet alle stoffen worden op dezelfde manier en even goed door je lichaam opgenomen. De vorm waarin je een stof inneemt, kan een groot effect hebben op de biologische beschikbaarheid. Laten we eens kijken naar enkele voorbeelden:
Pillen en capsules
Na inname, moet je maag pillen en capsules afbreken, voordat de stof die erin zit kan worden opgenomen. Dit duurt meestal wel even, wat betekent dat het langer duurt voordat het medicijn of supplement effect heeft. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van de stof verloren tijdens het afbraakproces (door o.a. maagzuur). Dit verlaagt de biologische beschikbaarheid.
Poeders
In tegenstelling tot pillen en capsules, lossen poeders meestal sneller op in je maag. Hierdoor kan je lichaam de stof ook sneller opnemen. Dit kan vooral handig zijn als je een sneller werkend medicijn of supplement nodig hebt.
Oliën
Oliën worden over het algemeen langzamer opgenomen door je lichaam. Maar ze kunnen wel helpen om bepaalde stoffen beter op te nemen. Sommige voedingsstoffen, zoals vitamine A, D, E en K, zijn in vet oplosbaar, wat betekent dat ze beter worden opgenomen wanneer ze met een vorm van vet, zoals olie, worden ingenomen.
Emulsies
Emulsies zijn een soort mengsel van olie en water. Omdat ze zowel water- als vetoplosbare stoffen kunnen bevatten, kunnen ze helpen om verschillende stoffen beter op te nemen in je lichaam.
Wateroplosbare oplossingen
Wateroplosbare oplossingen kunnen supersnel worden opgenomen door je lichaam. Dit komt omdat ze direct in je bloedbaan kunnen komen, zonder dat ze eerst moeten worden afgebroken. Een bijzondere vorm van wateroplosbare oplossingen zijn supplementen met micellentechnologie. Hiervan is de biologische beschikbaarheid bijna 100%.
Injecties (intramusculair of intraveneus)
Een laatste methode om stoffen in je lichaam te krijgen is door middel van injecties. Dit kan direct in je spieren (intramusculair) of in je aderen (intraveneus) gedaan worden. Hierbij worden de werkzame stoffen direct in de bloedbaan gebracht en wordt spijsvertering en absorptie omzeild. Hierdoor kunnen ze een biologische beschikbaarheid van ongeveer 100% hebben.
Het beïnvloeden van de biologische beschikbaarheid
Negatieve effecten op biologische beschikbaarheid
Er zijn verschillende factoren die de biologische beschikbaarheid van stoffen kunnen verlagen. Ten eerste kunnen bepaalde medicijnen de opname van andere stoffen blokkeren. Dit is vaak het geval wanneer twee of meer medicijnen tegelijkertijd worden ingenomen. Ze kunnen met elkaar reageren en ervoor zorgen dat één van de medicijnen niet goed kan worden opgenomen. Dit is één van de redenen waarom het belangrijk is om altijd je arts te informeren over alle medicijnen die je (tegelijk) gebruikt, zelfs als ze zonder recept zijn gekocht.
Ten tweede kunnen bepaalde ziekten of aandoeningen de biologische beschikbaarheid van stoffen verlagen. Dit is vooral het geval bij de ziekte van Crohn, coeliakie, PDS (prikkelbare darmsyndroom) of andere spijsverteringsstoornissen. Dit betekent dat zelfs als je voldoende van een bepaalde stof inneemt, je lichaam er misschien niet genoeg van kan opnemen.
Bovendien kunnen verschillende levensstijlfactoren de biologische beschikbaarheid negatief beïnvloeden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een eenzijdig dieet, roken, overmatig alcoholgebruik of drugsgebruik.
Hoe je biologische beschikbaarheid kunt verhogen
Je kunt op verschillende manieren de biologische beschikbaarheid van stoffen verhogen. Eén van de eenvoudigste manieren is door de manier waarop je een stof inneemt te veranderen.
Bijvoorbeeld: Als je een pil of capsule tot poeder vermaalt, kan dit de biologische beschikbaarheid verhogen. Omdat het poeder gemakkelijker oplost in je maag, kan je lichaam de stof sneller opnemen. Daarom zijn poedervormige supplementen vaak wat effectiever dan dezelfde stof in pil- of capsule-vorm.
Je kunt ook kiezen voor vloeibare supplementen. Deze zijn al opgelost in een vloeistof, dus je lichaam hoeft ze niet eerst af te breken voordat het de stoffen kan opnemen. Dit kan de biologische beschikbaarheid aanzienlijk verhogen.
Bovendien kun je ook de biologische beschikbaarheid verhogen door bepaalde stoffen samen met andere stoffen in te nemen. Sommige voedingsstoffen worden bijvoorbeeld beter opgenomen wanneer ze samen met vetten worden ingenomen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de in vet oplosbare vitaminen A, D, E en K. Je kunt deze vitaminen dus het beste innemen tijdens een maaltijd die vet bevat.
Wist je trouwens dat sommige stoffen beter worden opgenomen op een lege maag, terwijl andere beter worden opgenomen als ze tijdens of na een maaltijd worden ingenomen? Dit is ook iets om rekening mee te houden als je zoekt naar hogere biologische beschikbaarheid.
Verhoogde biologische beschikbaarheid in supplementen
Vooral bij voedingssupplementen is biologische beschikbaarheid een belangrijk aandachtspunt. Als je bijvoorbeeld een vitamine- of mineralensupplement neemt, wil je wel dat je lichaam zoveel mogelijk van die vitamines en mineralen kan opnemen.
Een manier waarop de hoogste biologische beschikbaarheid kan worden behaald, is door supplementen te kiezen die gebruikmaken van micellentechnologie. Deze supplementen worden het beste opgenomen van alle supplementen, omdat ze in microscopisch kleine deeltjes zijn opgelost. Deze deeltje noemen we micellen en komen van nature ook al in je lichaam voor. Deze micellen kunnen gemakkelijk door de cellen van je darmwand heen en zo in je bloedbaan komen. Daardoor wordt de biologische beschikbaarheid aanzienlijk verhoogd tot bijna 100%! Dus als je op zoek bent naar de meest effectieve supplementen, zijn die met micellentechnologie de beste keuze.
| Capsule/Pil/Poeder | Gemicelliseerd supplement | |
| Lichaamsopname | 5-20% | >95% |
| Effectiviteit | Laag tot gemiddeld | Extreem hoog |
| Verspilling | Hoog | Nauwelijks |
Conclusie
Je weet nu wat biologische beschikbaarheid is. Biologische beschikbaarheid is de hoeveelheid van een stof die je lichaam effectief kan opnemen en gebruiken. Er zijn veel factoren, zoals de vorm van inname en de gezondheid van het spijsverteringssysteem, die deze beschikbaarheid kunnen beïnvloeden.
Het is niet alleen een maat voor hoeveel van een ingenomen stof daadwerkelijk wordt gebruikt, maar het geeft ook inzicht in de effectiviteit van medicijnen en supplementen. Vooral in de geneeskunde en bij het gebruik van supplementen is de biologische beschikbaarheid erg belangrijk. Met technologieën zoals micellentechnologie kunnen geneesmiddelen en supplementen zo worden geformuleerd dat ze beter door het lichaam worden opgenomen.
Als je je bewust bent van wat biologische beschikbaarheid is en hoe je deze kunt verhogen, kan dit je helpen om betere keuzes te maken voor je gezondheid.
→ Bekijk wateroplosbare voedingssupplementen met micellentechnologie en hoogste biologische beschikbaarheid
Meer informatie over biologische beschikbaarheid:
